Hoogbegaafdheid

Wat is (hoog)begaafdheid?

Vaak wordt gedacht dat hoogbegaafdheid iets zegt over hoe goed een kind kan leren. Hoogbegaafde kinderen zou je -volgens die gedachte- kunnen herkennen aan hun hoge cijfers op school en een goede werkhouding. Dit is echter niet waar. Er zijn hoogbegaafde kinderen die de toetsen op school heel goed maken, maar er zijn ook hoogbegaafde kinderen die op school bijna niet tot leren komen. Kinderen die zitten te dagdromen, hun werk niet afkrijgen, ongemotiveerd overkomen of regelmatig onvoldoendes halen.

Hoogbegaafdheid & intelligentie

Dat intelligentie en hoogbegaafdheid met elkaar te maken hebben klopt wel. Om in officiële termen te mogen spreken over hoogbegaafdheid, is een hoge intelligentie een vereiste.

Wanneer een kind een IQ van 85-114 heeft, wordt er gesproken over een normale intelligentie. Een kind met een IQ van 115-129 met persoonseigenschappen die passen bij (hoog)begaafdheid, noemen we begaafd, een kind met een IQ van 115 zonder de betreffende persoonseigenschappen noemen we intelligent. Vanaf een IQ van 130 wordt gesproken over hoogbegaafdheid en vanaf een IQ van 140 over uitzonderlijke hoogbegaafdheid.

Een duidelijk criterium om te kunnen spreken over (hoog)begaafdheid is dus de intelligentie, maar het is veel meer dan dat! Het Delphi-model geeft duidelijk weer dat hoogbegaafdheid meer is dan alleen een hoge intelligentie:

In dit model wordt onderscheid gemaakt tussen innerlijke kenmerken, kenmerken van de wisselwerking met de buitenwereld (samenleving en andere mensen) en kenmerken die iets zeggen over de manier waarop een hoogbegaafde zijn leven in de samenleving leeft.

Innerlijke kenmerken van hoogbegaafdheid

Laten we beginnen met de innerlijke kenmerken: het zijn, denken en voelen.

Hier wordt aangegeven dat hoogbegaafden vooral autonoom zijn. Een hoogbegaafd kind velt zijn of haar eigen oordeel, maakt afwegingen en blijft daar ook bij tot het tegendeel is bewezen of zich iets beters aandient. Vanaf jonge leeftijd zijn het al echt eigen ‘ikjes’ die weten wat ze willen en hoe ze dit voor elkaar kunnen krijgen. Ze hebben hun eigen ideeën en meningen en zijn vaak al jong zelfstandig in hun denken en doen. Ze willen eigenaarschap ervaren in hun leven en hier sturing aan geven.

Het denken van hoogbegaafden is hoogintelligent. Daar komt de intelligentie dus om de hoek kijken. De hoge intelligentie zie je onder andere terug in het snel kunnen leggen van verbanden, op meerdere sporen en niveaus tegelijk kunnen nadenken, goed kunnen associëren, patronen snel (door)zien, en het hebben van een goed geheugen. Daarnaast zie je vaak dat er goed analytisch en creatief gedacht kan worden. De meeste hoogbegaafde kinderen hebben een hoofd dat ‘nooit stil is’. De gedachtenstroom houdt maar niet op, zelfs als ze dat wel willen.

Het voelen van hoogbegaafden is rijk geschakeerd. Hoogbegaafde kinderen ervaren veel emoties in hun binnenwereld die aardig wat ruimte innemen. Het zijn intense emoties die je zou kunnen vergelijken met een enorm kleurenpalet. Er zijn wel 20 tinten boosheid die -bijvoorbeeld na een vervelende gebeurtenis- heftig gevoeld worden. Als volwassene kunnen we die intense emoties vaak duiden en er een uitlaatklep voor vinden, maar voor kinderen is dit moeilijker. Zij voelen van alles en denken hierover na en op een gegevens moment wordt dit teveel. De gevoelens moeten eruit! Een groot deel van de hoogbegaafde kinderen doet dit middels een woede-uitbarsting, waarna in de meeste gevallen intens verdriet volgt. Daarna zijn ze hun heftige gevoelens kwijt en is er weer ruimte voor iets anders. Weer andere hoogbegaafde kinderen proberen zich van hun gevoelens af te sluiten, om zo te voorkomen dat het teveel voor ze wordt.

Hoogbegaafden en de buitenwereld

Als we kijken naar de kenmerken van de wisselwerking met de buitenwereld, zien we dat hoogbegaafden gedreven en nieuwsgierig zijn. Ze willen veel, en willen ook veel weten. Hoogbegaafde kinderen zijn van nature enorm nieuwgierig en leergierig. Alle peuters en kleuters kennen een waarom-fase, maar bij hoogbegaafde kinderen is dit in het kwadraat. De vragen blijven komen en elk antwoord levert weer een nieuwe vraag op. Lang leve Google, want sommige vragen -ook van dreumesen en peuters- overstijgen de kennis van hun ouders. Hoogbegaafde kinderen ontdekken de wereld vanuit een enorme intrinsieke motivatie. Wel op hun eigen manier, ze zijn tenslotte autonoom. Ze willen vanalles en ontdekken steeds iets nieuws. Wanneer ze op hun eigen manier aan het leren en ontdekken zijn, zie je ze vaak in een mooie flow komen. Ze vergeten alles om zich heen en zijn intens geconcentreerd bezig.

Hoogbegaafden zijn scheppingsgericht, ze hebben veel plezier in creëren wat zich uit in het doen.
Dit ‘doen’ is een logisch gevolg van het willen. De nieuwsgierigheid vindt een weg naar buiten, door er daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. Hoogbegaafde kinderen zijn altijd wel ergens mee bezig. In gedachten ontwikkelen ze een auto die op water rijdt en waar nooit water bijgevuld hoeft te worden. Ze maken een plan om geld in te zamelen voor een goed doel, ze bedenken een manier om het op school leuker te maken, zijn uren aan het bouwen met Lego, bedenken allerhande verhalen en ga zo maar door. Het doen zie je terug in handelen, maar ook in het denken.

De buitenwereld wordt op een scherpe en genuanceerde manier waargenomen door hoogbegaafde kinderen. Ze merken zaken op die anderen niet zien, horen kleine geluiden, ervaren de warmte in het klaslokaal en de kille blik van de leerkracht. Hun zintuigen staan op scherp en kunnen niet een tandje teruggedraaid worden. Wat ze met hun zintuigen waarnemen, komt intens en met de volle lading binnen. Je kunt dus zeggen dat hoogbegaafden hoogsensitief zijn. Een ander woord dat vaak gebruikt wordt is ‘prikkelgevoelig’, maar dat dekt de lading wat mij betreft niet genoeg.

Naast bovengenoemde kenmerken zijn er ook nog kenmerken die iets zeggen over het samenspel tussen de hoogbegaafde en zijn leven binnen de samenleving.

Leven binnen de samenleving

Om te beginnen met snelheid. Hoogbegaafde kinderen zijn snel, heel erg snel (hiermee bedoel ik niet dat ze zich altijd snel aankleden of snel eten). Prikkels komen snel binnen die gevoelens en emoties oproepen of aanwakkeren. Hierop volgen in hoog tempo verschillende gedachten. Je zou het kunnen zien als een supersnelle computer. Snel waarnemen, voelen, denken en vervolgens willen en doen. Het einddoel is in beeld!

Daarnaast zijn hoogbegaafde kinderen creatief. Ze kunnen creatief denken en komen met opmerkelijke oplossingen en originele antwoorden. Ze zijn vindingrijk en kunnen je positief verbazen en verrassen door hun ongewone -en soms verfrissende- ideeën.

Het leven van hoogbegaafde kinderen is intens. Het voelen, denken en willen is intens en heftig. Alsof alle knoppen voluit staan en niet op een lagere stand kunnen.

Daarnaast is een hoogbegaafd kind erg veelzijdig. Je zou ook kunnen zeggen dat het complex in elkaar zit. Hoogbegaafde kinderen kunnen over complexe zaken nadenken en ervaren het leven regelmatig als complex.

Aanpassingsgedrag

Helaas zie je al die prachtige kenmerken niet altijd in alle situaties terug. Er zijn kinderen bij wie de kenmerken in de peutertijd sterk aanwezig zijn, maar wanneer ze naar school gaan verdwijnen ze als sneeuw voor de zon. Deze kinderen zijn zich aan gaan passen waardoor de hoogbegaafdheid op school niet tot uiting komt. Hierdoor gaan ouders -maar zeker ook leerkrachten- twijfelen aan de hoogbegaafdheid, waardoor kinderen ten onrechte dezelfde begeleiding krijgen als de andere kinderen in de groep.

Hieronder allerhande woorden die passen bij hoogbegaafdheid, om het nog duidelijker te maken.